Σε μία προηγούμενη εποχή που τα παιδιά δεν καθηλώνονταν με video games και χλιδάτες Barbie ο αγαπημένος ήρωας που συνέπαιρνε τις λιλιπούτειες φατσούλες ήταν ο Καραγκιόζης.
Καταφερτζής, ευρηματικός, πλακατζής και κλασσικός ελληναράς, ο καραγκιοζάκος σκάρωνε τα μύρια όσα κάτω από τη μύτη του Πασά με σύμμαχο τον Χατζηαβάτη, τον Μπάρμπα Γιώργο, τον Βαγγέλακα και τον Μορφονιό.
Ένα θέατρο σκιών που ταίριαζε άνετα στην ψυχοσύνθεση μικρών και μεγάλων, κρατώντας τόνους κοινωνικών "επαναστάσεων" και διαπαιδαγώγησης για κάθε ηλικία που το παρακολουθούσε. Ο Καραγκιόζης δεν ήταν "φρέσκο φρούτο". Η ιστορία του ξεκινούσε πριν από 4 αιώνες! Έλληνας οπωσδήποτε αλλά οι απόψεις διίστανται για το ονοματεπώνυμό του. Μία εκδοχή τον θέλει αρχιμάστορα στην Προύσα να αναλαμβάνει μαζί με τον Χατζηαβάτη την οικοδόμιση του παλατιού του Πασά. Έργο που καθυστέρησε με τις παγαποντιές του και τα χωρατά που απασχολούσαν τους μαστόρους από τη δουλειά τους, ώσπου ο Πασάς θύμωσε και του πήρε το κεφάλι. Αμέσως σχεδόν όμως το μετάνοιωσε. Σπρωγμένος από τύψεις κάλεσε στο σεράι τον Χατζηαβάτη και άρχισε να ρωτά για την ζωή και τα κατορθώματα του Καραγκιόζη. Κι όσο άκουγε τις ιστορίες του τόσο εθιζόταν και ζητούσε κι άλλες. Ώσπου σε μία έμπνευση της στιγμής ο Χατζηαβάτης φτιάχνει την χάρτινη φιγούρα του Καραγκιόζη, την βάζει πίσω από έναν μπερντέ και στήνει το πρώτο θέατρο σκιών.
Η άλλη εκδοχή θέλει τον Καραγκιόζη έλληνα που εγκαθίσταται στην Πόλη. Προέρχεται από την Κίνα και το θέατρο σκιών είναι ήδη η τέχνη του. Γιώργος Μαυρομάτης το όνομά του. Προσαρμόζει αυτόματα τις ιστορίες του στα τούρκικα ήθη και δίνει το όνομά του στον κεντρικό του ήρωα. Μαυρομάτης... στα τούρκικα Καραγκιόζης. Βοηθός του ο Γιάννης Μπράχαλης, ο άνθρωπος που έφερε τον καραγκιόζη αργότερα στην Ελλάδα.

Αρκετοί στην εξ' ανατολών γείτονα επιμένουν ότι ο Καραγκιόζης είχε τούρκικη υπηκοότητα. Εν τούτοις, οι ήρωες του ήταν έλληνες. Πράγματι ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης ανδρώθηκαν σε περίοδο τουρκοκρατίας και ασχολήθηκαν με την καθημερινή ζωή των Τούρκων κατ' ανάγκη και των υποτελών τους. Αλλά ακόμη και στα σκετσάκια του 18ου αιώνα ο έλληνας κατεργάρης και το ευρηματικό του πνεύμα παραμονεύει παντού. Το θέατρο σκιών μιλούσε και τις δύο γλώσσες. Στέκι του το παζάρι, ο τόπος των βιοτεχνών, των πραματευτάδων, των εμπόρων και των νοικοκυραίων. Ο Καραγκιόζης σύντομα γίνεται ο ήρωας του εμπορίου. Ο Χατζηαβάτης ο ήρωας των γραφιάδων.
Στην Ελλάδα ο Καραγκιόζης μεταπηδά λίγο πριν την απελευθέρωση. Αποτελεί μάλιστα πρόσχημα για συναντήσεις οπλαρχηγών που έμοιαζαν υπεράνω πάσης υποψίας. Θίασος περιοδεύων το θέατρο σκιών, με γλώσσα ελληνική πια και ήρωες έλληνες και Τούρκους. Αν και ο εξελληνισμός του ξεκίνησε από την Ηπειρο, κορυφαίος δημιουργός του ήταν ο Πατρινός ψάλτης Δημήτριος Σαρδούνης, γνωστός με το ψευδώνυμο Μίμαρος ο οποίος μετέτρεψε το θέαμα σε ελληνικό οικογενειακό θέατρο, γι'αυτό και θεωρείται ο πρώτος "δάσκαλος" του Καραγκιόζη (1890) στην Ελλάδα.
Το 1924 ιδρύεται το Σωματείο Ελλήνων Καραγκιοζοπαικτών που αποτελείτο από 120 μέλη, μαθητές του Μίμαρου.
Ανάμεσά τους και ο Σωτήρης Σπαθάρης, πατέρας του Ευγένιου, που του μεταλαμπάδευσε την τέχνη του θεάτρου Σκιών.
Στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής ο Ευγένιος Σπαθάρης βάζει στόχο να κάνει τον Καραγκιόζη του διάσημο σε κάθε ελληνική γωνιά. Και τα καταφέρνει. Ο χάρτινος ήρωας μετατρέπεται σε σημαντικό ελληνικό και παραδοσιακό θέαμα και σε εξαιρετικό είδος τέχνης και τεχνικής. Έτσι, ο Καραγκιόζης σταματά να μας παρακολουθεί και να μας διασκεδάζει μόνο από τον μπερντέ του: εμψυχώνεται, εκσυγχρονίζεται, εμφανίζεται σε όλον τον κόσμο, γίνεται τραγούδι και στο τέλος, αποκτά "ένα κεραμίδι" για να ξαποσταίνει που και που.
Το 1962 ο Ευγένιος Σπαθάρης ηχογραφεί όλες τις κλασσικές παραστάσεις του Καραγκιόζη στην Κολούμπια, και έτσι κυκλοφορούν οι πρώτοι δίσκοι του. Αξιόλογη, όμως, θεωρείται και η δράση του στον τομέα του θεάτρου, όπου σκηνοθέτησε και σκηνογράφησε με τεράστια επιτυχία τον "Μέγα Αλέξανδρο" με το Ελληνικό Χορόδραμα (1950), επίσης τον "Μέγα Αλέξανδρο" συνεργαζόμενος με την Σοφία Βέμπο (1954), "Το ταξίδι" του Γ. θέμελη (1965), τον "Καραγκιόζη Δικτάτορα" του Γ. Γιαννακόπουλου (1969), "Το μεγάλο μας τσίρκο" του Ι. Καμπανέλλη (1972), τον "Καραγκιόζη παρά λίγο Βεζύρη" του Σκούρτη, "τα Καραγκιοζέϊκα" του Ρώτα και άλλα.
Δεν πρέπει να παραλείψουμε, ωστόσο, την εμφάνιση του μεγάλου καλλιτέχνη σε διάφορες κινηματογραφικές ταινίες όπως, στο "Πικρό Ψωμί" του Γ. Γρηγορίου (1950), στον "Εξυπνότερο άνθρωπο του κόσμου" παραγωγής Ολυμπία Φίλμς (1950), στην "Κιβωτό" μαζί με την Μελίνα Μερκούρη και τον Μίνω Αργυράκη (κινούμενα σχέδια 1956), στον "Μέγα Αλέξανδρο" του Γ. Ζερβουλάκου (1960), σε οκτώ ταινίες παραγωγής Ιωαννίδης Φίλμς με κλασσικές κωμωδίες του Καραγκιόζη (1962), στην "Λυσιστράτη" του Γ. Ζερβουλάκου (1974), στο "Τεριρέμ" του Α. Δοξιάδη (1992) και σε πολλά ντοκιμαντέρ αφιερωμένα στην Ελλάδα.

Εξαιρετική, τέλος, υπήρξε και η συμμετοχή του στον τομέα της μουσικής, όπου η φωνή του Ευγένιου Σπαθάρη, ταυτισμένη πλέον τόσο πολύ με τον αγαπημένο μας λαϊκό ήρωα, αντηχεί παντού, πότε σχολιάζοντας τα καλά και τα κακά αυτού του τόπου, πότε υμνώντας την εξυπνάδα και την ψυχή εκείνου που ονομάζεται Έλληνας και πότε χορεύοντας ώστε να ακολουθήσει το ρεύμα της σημερινής εποχής.

Οι πιο σημαντικές του συνεργασίες σ'αυτόν τον κλάδο ήταν τα τρία τραγούδια με τον τίτλο "Εμένα φίλε με λένε Καραγκιόζη", (στίχοι Ν. Γκάτσου - μουσική Σ. Ξαρχάκου - παραγωγή SΚΥ 100,4), το τραγούδι "Για την Ελλάδα ρε γαμώτο" του Στέλιου Φωτιάδη και "Η εκδίκηση του Καραγκιόζη" του συγκροτήματος Modern Fears.
Τον Ιούνιο του 1995 ο Δήμος Αμαρουσίου στεγάζει την ιστορία του Καραγκιόζη και του Σπαθάρη συνάμα, σε ένα Μουσείο που ονομάζεται "Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου".
"Ο Άγγελος Σικελιανός είπε:
Η τέχνη του Σπαθάρη είναι στη βάση της λαϊκής ψυχής και ζωής και μακάριος όποιος την αντικρίζει με τη σοβαρότητα που της οφείλεται. Μέσα της δεν κατασταλάζει μόνο η λαγαρή θυμοσοφία του λαού μας μπρος στα ανάποδα τον κόσμου, αλλά σκεπάζεται και η πηγαία δύναμη πόχει μέσα του και με την οποία υπερνικά αυτά τα ανάποδα με ψυχισμό ασύγκριτο, ανεβαίνοντας απ'τα σκαλιά της θείας του εξυπνάδας ως με τις κορφές τον ηρωισμού".

Αν κάτι ειλικρινά με θλίβει είναι ότι η αμέσως επόμενη γεννιά θα θεωρεί τον Καραγκιόζη ένα έκθεμα μουσειακού τύπου, αφού οι Καραγκιοζοπαίκτες είναι ήδη επάγγελμα προς εξαφάνιση.
Σημείωση: Οι πληροφορίες και το φωτογραφικό υλικό προέρχονται από την ιστοσελίδα του Μουσείου Σπαθάρη
Και κάτι ακόμη: Ένα σημείωμα του Γιάννη Τσαρούχη στον πατέρα του Ευγένιου, Σωστήρη Σπαθάρη.

«Στου Σωτήρη Σπαθάρη τον Καραγκιόζη ήμουν τακτικός θεατής, όχι πια μόνο για να γελάσω, όπως μικρό παιδί, αλλά για να μάθω με άλλο τρόπο, όχι τον «φιλολογικό» τί ήταν τα από σκηνής άσματα της τραγωδίας.

Μέσα στις φωτισμένες λεύκες και τα πλατάνια που έμοιαζαν σαν τις κρεμαστές ζωγραφιστές κουίντες της Ζιζέλ καθώς τις φώτιζαν οι ηλεκτρικοί γλόμποι, μέσα στη μυρωδιά του νοτισμένου από το ποτιστήρι χώματος ακουγόταν η φωνή του Σωτήρη Σπαθάρη που έπαιζε τον «Καραγκιόζη γιατρό», τον «Μέγα Αλέξανδρο» ή τη μεγάλη του επιτυχία, τον Αλή Πασά στο έργο «Ο Κατσαντώνης».

Σε κάθε εποχή ήταν φυσικό, ο καλλιτέχνης να τραβιέται από την αριστοκρατία. Μα για μένα, τότε, δίπλα στην ευρωπαίζουσα «άρχουσα τάξη» υπήρχε μια άλλη αριστοκρατία, πιο ευγενική, ο Λαός. Ο αγράμματος και φτωχός, αλλά καλλιεργημένος ψυχικά. Ήξερε να τραγουδά καλά τα τραγούδια των πατέρων του, που η καταγωγή τους χάνεται στους μυθικούς αιώνες της Θράκης και της Δωδώνης. Που μπορούσε να χορεύει τους χορούς που καταλύουν τις εποχές, που μπορούσε να πλάθει κάθε τόσο τη γλώσσα του για να μένη ζωντανή, το πολυτιμώτερο όλων. Που ξέρει να λατρεύει πατροπαράδοτα τον θεάνθρωπο και μαζί να ενθουσιάζεται για κάθε χτύπημα των Φαρισαίων, που μέχρι παθήσεως ξέρει να σέβεται τους ήρωες της Ελευθερίας, σύμβολα της κάθε είδους ομορφιάς του ανθρώπου.

Έμαθα πολλά από το Σωτήρη Σπαθάρη, γιατί ήθελα να μάθω. Μούμαθε να ζωγραφίζω ψαρόκολλα, δίνοντάς μου με δυο λόγια μονάχα το απλούστατο μυστικό μιας άφαντης μαγείας. Δυο φόντα που του παράγγειλα, και πλήρωσα μάλιστα 100 δραχμές, υπάρχουν ζωγραφισμένα πίσω από το μοντέλο τις φιγούρες σε πολλά έργα μου της περιόδου 1938-46. Οι ρεκλάμες του Σωτήρη Σπαθάρη, όπως κι αυτές που είχα απο το θέατρο του Δεδούσαρου, μούδωσαν την άδεια να επηρεαστώ από τον Matisse. Μούδωσαν ένα βάθος για να μην είμαι ένας επανελθών από το Παρίσι ή ένας που ξεφυλλίζει τα περιοδικά, χωρίς νάχει πάει καν.

Η απλή και στοιχειώδης ζωγραφική του μούδωσε την αλήθεια, για να δώσω μιαν εξήγηση στο ήθος των θεατών του Καραγκιόζη, που με γοήτευαν όσο και οι φιγούρες του. Να δώσω μιαν εξήγηση στη κάθε ρωμέικη φάτσα, σε κάθε τι της πραγματικότητας που με απασχολούσε ως θέμα. Τα αναρχικά του και τα χοντρά αστεία, μου έδωσαν συχνά τη δύναμη να αντιμετωπίσω τους εχθρούς κάθε καλλιτέχνη: τη διανόηση, την φιλολογία, τον καθωσπρεπισμό.»


Γιάννης Τσαρούχης
Από το βιβλίο «Καραγκιόζης ο Πρόσφυγας» του Γιάννη Σκαρίμπα

Permalink για το ""Εμένα φίλε, με λένε Καραγκιόζη""