Tabs: Blog | About Me |

Παρασκευή, Αυγούστου 25

"Εμένα φίλε, με λένε Καραγκιόζη"


Σε μία προηγούμενη εποχή που τα παιδιά δεν καθηλώνονταν με video games και χλιδάτες Barbie ο αγαπημένος ήρωας που συνέπαιρνε τις λιλιπούτειες φατσούλες ήταν ο Καραγκιόζης.
Καταφερτζής, ευρηματικός, πλακατζής και κλασσικός ελληναράς, ο καραγκιοζάκος σκάρωνε τα μύρια όσα κάτω από τη μύτη του Πασά με σύμμαχο τον Χατζηαβάτη, τον Μπάρμπα Γιώργο, τον Βαγγέλακα και τον Μορφονιό.
Ένα θέατρο σκιών που ταίριαζε άνετα στην ψυχοσύνθεση μικρών και μεγάλων, κρατώντας τόνους κοινωνικών "επαναστάσεων" και διαπαιδαγώγησης για κάθε ηλικία που το παρακολουθούσε. Ο Καραγκιόζης δεν ήταν "φρέσκο φρούτο". Η ιστορία του ξεκινούσε πριν από 4 αιώνες! Έλληνας οπωσδήποτε αλλά οι απόψεις διίστανται για το ονοματεπώνυμό του. Μία εκδοχή τον θέλει αρχιμάστορα στην Προύσα να αναλαμβάνει μαζί με τον Χατζηαβάτη την οικοδόμιση του παλατιού του Πασά. Έργο που καθυστέρησε με τις παγαποντιές του και τα χωρατά που απασχολούσαν τους μαστόρους από τη δουλειά τους, ώσπου ο Πασάς θύμωσε και του πήρε το κεφάλι. Αμέσως σχεδόν όμως το μετάνοιωσε. Σπρωγμένος από τύψεις κάλεσε στο σεράι τον Χατζηαβάτη και άρχισε να ρωτά για την ζωή και τα κατορθώματα του Καραγκιόζη. Κι όσο άκουγε τις ιστορίες του τόσο εθιζόταν και ζητούσε κι άλλες. Ώσπου σε μία έμπνευση της στιγμής ο Χατζηαβάτης φτιάχνει την χάρτινη φιγούρα του Καραγκιόζη, την βάζει πίσω από έναν μπερντέ και στήνει το πρώτο θέατρο σκιών.
Η άλλη εκδοχή θέλει τον Καραγκιόζη έλληνα που εγκαθίσταται στην Πόλη. Προέρχεται από την Κίνα και το θέατρο σκιών είναι ήδη η τέχνη του. Γιώργος Μαυρομάτης το όνομά του. Προσαρμόζει αυτόματα τις ιστορίες του στα τούρκικα ήθη και δίνει το όνομά του στον κεντρικό του ήρωα. Μαυρομάτης... στα τούρκικα Καραγκιόζης. Βοηθός του ο Γιάννης Μπράχαλης, ο άνθρωπος που έφερε τον καραγκιόζη αργότερα στην Ελλάδα.

Αρκετοί στην εξ' ανατολών γείτονα επιμένουν ότι ο Καραγκιόζης είχε τούρκικη υπηκοότητα. Εν τούτοις, οι ήρωες του ήταν έλληνες. Πράγματι ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης ανδρώθηκαν σε περίοδο τουρκοκρατίας και ασχολήθηκαν με την καθημερινή ζωή των Τούρκων κατ' ανάγκη και των υποτελών τους. Αλλά ακόμη και στα σκετσάκια του 18ου αιώνα ο έλληνας κατεργάρης και το ευρηματικό του πνεύμα παραμονεύει παντού. Το θέατρο σκιών μιλούσε και τις δύο γλώσσες. Στέκι του το παζάρι, ο τόπος των βιοτεχνών, των πραματευτάδων, των εμπόρων και των νοικοκυραίων. Ο Καραγκιόζης σύντομα γίνεται ο ήρωας του εμπορίου. Ο Χατζηαβάτης ο ήρωας των γραφιάδων.
Στην Ελλάδα ο Καραγκιόζης μεταπηδά λίγο πριν την απελευθέρωση. Αποτελεί μάλιστα πρόσχημα για συναντήσεις οπλαρχηγών που έμοιαζαν υπεράνω πάσης υποψίας. Θίασος περιοδεύων το θέατρο σκιών, με γλώσσα ελληνική πια και ήρωες έλληνες και Τούρκους. Αν και ο εξελληνισμός του ξεκίνησε από την Ηπειρο, κορυφαίος δημιουργός του ήταν ο Πατρινός ψάλτης Δημήτριος Σαρδούνης, γνωστός με το ψευδώνυμο Μίμαρος ο οποίος μετέτρεψε το θέαμα σε ελληνικό οικογενειακό θέατρο, γι'αυτό και θεωρείται ο πρώτος "δάσκαλος" του Καραγκιόζη (1890) στην Ελλάδα.
Το 1924 ιδρύεται το Σωματείο Ελλήνων Καραγκιοζοπαικτών που αποτελείτο από 120 μέλη, μαθητές του Μίμαρου.
Ανάμεσά τους και ο Σωτήρης Σπαθάρης, πατέρας του Ευγένιου, που του μεταλαμπάδευσε την τέχνη του θεάτρου Σκιών.
Στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής ο Ευγένιος Σπαθάρης βάζει στόχο να κάνει τον Καραγκιόζη του διάσημο σε κάθε ελληνική γωνιά. Και τα καταφέρνει. Ο χάρτινος ήρωας μετατρέπεται σε σημαντικό ελληνικό και παραδοσιακό θέαμα και σε εξαιρετικό είδος τέχνης και τεχνικής. Έτσι, ο Καραγκιόζης σταματά να μας παρακολουθεί και να μας διασκεδάζει μόνο από τον μπερντέ του: εμψυχώνεται, εκσυγχρονίζεται, εμφανίζεται σε όλον τον κόσμο, γίνεται τραγούδι και στο τέλος, αποκτά "ένα κεραμίδι" για να ξαποσταίνει που και που.
Το 1962 ο Ευγένιος Σπαθάρης ηχογραφεί όλες τις κλασσικές παραστάσεις του Καραγκιόζη στην Κολούμπια, και έτσι κυκλοφορούν οι πρώτοι δίσκοι του. Αξιόλογη, όμως, θεωρείται και η δράση του στον τομέα του θεάτρου, όπου σκηνοθέτησε και σκηνογράφησε με τεράστια επιτυχία τον "Μέγα Αλέξανδρο" με το Ελληνικό Χορόδραμα (1950), επίσης τον "Μέγα Αλέξανδρο" συνεργαζόμενος με την Σοφία Βέμπο (1954), "Το ταξίδι" του Γ. θέμελη (1965), τον "Καραγκιόζη Δικτάτορα" του Γ. Γιαννακόπουλου (1969), "Το μεγάλο μας τσίρκο" του Ι. Καμπανέλλη (1972), τον "Καραγκιόζη παρά λίγο Βεζύρη" του Σκούρτη, "τα Καραγκιοζέϊκα" του Ρώτα και άλλα.
Δεν πρέπει να παραλείψουμε, ωστόσο, την εμφάνιση του μεγάλου καλλιτέχνη σε διάφορες κινηματογραφικές ταινίες όπως, στο "Πικρό Ψωμί" του Γ. Γρηγορίου (1950), στον "Εξυπνότερο άνθρωπο του κόσμου" παραγωγής Ολυμπία Φίλμς (1950), στην "Κιβωτό" μαζί με την Μελίνα Μερκούρη και τον Μίνω Αργυράκη (κινούμενα σχέδια 1956), στον "Μέγα Αλέξανδρο" του Γ. Ζερβουλάκου (1960), σε οκτώ ταινίες παραγωγής Ιωαννίδης Φίλμς με κλασσικές κωμωδίες του Καραγκιόζη (1962), στην "Λυσιστράτη" του Γ. Ζερβουλάκου (1974), στο "Τεριρέμ" του Α. Δοξιάδη (1992) και σε πολλά ντοκιμαντέρ αφιερωμένα στην Ελλάδα.

Εξαιρετική, τέλος, υπήρξε και η συμμετοχή του στον τομέα της μουσικής, όπου η φωνή του Ευγένιου Σπαθάρη, ταυτισμένη πλέον τόσο πολύ με τον αγαπημένο μας λαϊκό ήρωα, αντηχεί παντού, πότε σχολιάζοντας τα καλά και τα κακά αυτού του τόπου, πότε υμνώντας την εξυπνάδα και την ψυχή εκείνου που ονομάζεται Έλληνας και πότε χορεύοντας ώστε να ακολουθήσει το ρεύμα της σημερινής εποχής.

Οι πιο σημαντικές του συνεργασίες σ'αυτόν τον κλάδο ήταν τα τρία τραγούδια με τον τίτλο "Εμένα φίλε με λένε Καραγκιόζη", (στίχοι Ν. Γκάτσου - μουσική Σ. Ξαρχάκου - παραγωγή SΚΥ 100,4), το τραγούδι "Για την Ελλάδα ρε γαμώτο" του Στέλιου Φωτιάδη και "Η εκδίκηση του Καραγκιόζη" του συγκροτήματος Modern Fears.
Τον Ιούνιο του 1995 ο Δήμος Αμαρουσίου στεγάζει την ιστορία του Καραγκιόζη και του Σπαθάρη συνάμα, σε ένα Μουσείο που ονομάζεται "Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου".
"Ο Άγγελος Σικελιανός είπε:
Η τέχνη του Σπαθάρη είναι στη βάση της λαϊκής ψυχής και ζωής και μακάριος όποιος την αντικρίζει με τη σοβαρότητα που της οφείλεται. Μέσα της δεν κατασταλάζει μόνο η λαγαρή θυμοσοφία του λαού μας μπρος στα ανάποδα τον κόσμου, αλλά σκεπάζεται και η πηγαία δύναμη πόχει μέσα του και με την οποία υπερνικά αυτά τα ανάποδα με ψυχισμό ασύγκριτο, ανεβαίνοντας απ'τα σκαλιά της θείας του εξυπνάδας ως με τις κορφές τον ηρωισμού".

Αν κάτι ειλικρινά με θλίβει είναι ότι η αμέσως επόμενη γεννιά θα θεωρεί τον Καραγκιόζη ένα έκθεμα μουσειακού τύπου, αφού οι Καραγκιοζοπαίκτες είναι ήδη επάγγελμα προς εξαφάνιση.
Σημείωση: Οι πληροφορίες και το φωτογραφικό υλικό προέρχονται από την ιστοσελίδα του Μουσείου Σπαθάρη
Και κάτι ακόμη: Ένα σημείωμα του Γιάννη Τσαρούχη στον πατέρα του Ευγένιου, Σωστήρη Σπαθάρη.

«Στου Σωτήρη Σπαθάρη τον Καραγκιόζη ήμουν τακτικός θεατής, όχι πια μόνο για να γελάσω, όπως μικρό παιδί, αλλά για να μάθω με άλλο τρόπο, όχι τον «φιλολογικό» τί ήταν τα από σκηνής άσματα της τραγωδίας.

Μέσα στις φωτισμένες λεύκες και τα πλατάνια που έμοιαζαν σαν τις κρεμαστές ζωγραφιστές κουίντες της Ζιζέλ καθώς τις φώτιζαν οι ηλεκτρικοί γλόμποι, μέσα στη μυρωδιά του νοτισμένου από το ποτιστήρι χώματος ακουγόταν η φωνή του Σωτήρη Σπαθάρη που έπαιζε τον «Καραγκιόζη γιατρό», τον «Μέγα Αλέξανδρο» ή τη μεγάλη του επιτυχία, τον Αλή Πασά στο έργο «Ο Κατσαντώνης».

Σε κάθε εποχή ήταν φυσικό, ο καλλιτέχνης να τραβιέται από την αριστοκρατία. Μα για μένα, τότε, δίπλα στην ευρωπαίζουσα «άρχουσα τάξη» υπήρχε μια άλλη αριστοκρατία, πιο ευγενική, ο Λαός. Ο αγράμματος και φτωχός, αλλά καλλιεργημένος ψυχικά. Ήξερε να τραγουδά καλά τα τραγούδια των πατέρων του, που η καταγωγή τους χάνεται στους μυθικούς αιώνες της Θράκης και της Δωδώνης. Που μπορούσε να χορεύει τους χορούς που καταλύουν τις εποχές, που μπορούσε να πλάθει κάθε τόσο τη γλώσσα του για να μένη ζωντανή, το πολυτιμώτερο όλων. Που ξέρει να λατρεύει πατροπαράδοτα τον θεάνθρωπο και μαζί να ενθουσιάζεται για κάθε χτύπημα των Φαρισαίων, που μέχρι παθήσεως ξέρει να σέβεται τους ήρωες της Ελευθερίας, σύμβολα της κάθε είδους ομορφιάς του ανθρώπου.

Έμαθα πολλά από το Σωτήρη Σπαθάρη, γιατί ήθελα να μάθω. Μούμαθε να ζωγραφίζω ψαρόκολλα, δίνοντάς μου με δυο λόγια μονάχα το απλούστατο μυστικό μιας άφαντης μαγείας. Δυο φόντα που του παράγγειλα, και πλήρωσα μάλιστα 100 δραχμές, υπάρχουν ζωγραφισμένα πίσω από το μοντέλο τις φιγούρες σε πολλά έργα μου της περιόδου 1938-46. Οι ρεκλάμες του Σωτήρη Σπαθάρη, όπως κι αυτές που είχα απο το θέατρο του Δεδούσαρου, μούδωσαν την άδεια να επηρεαστώ από τον Matisse. Μούδωσαν ένα βάθος για να μην είμαι ένας επανελθών από το Παρίσι ή ένας που ξεφυλλίζει τα περιοδικά, χωρίς νάχει πάει καν.

Η απλή και στοιχειώδης ζωγραφική του μούδωσε την αλήθεια, για να δώσω μιαν εξήγηση στο ήθος των θεατών του Καραγκιόζη, που με γοήτευαν όσο και οι φιγούρες του. Να δώσω μιαν εξήγηση στη κάθε ρωμέικη φάτσα, σε κάθε τι της πραγματικότητας που με απασχολούσε ως θέμα. Τα αναρχικά του και τα χοντρά αστεία, μου έδωσαν συχνά τη δύναμη να αντιμετωπίσω τους εχθρούς κάθε καλλιτέχνη: τη διανόηση, την φιλολογία, τον καθωσπρεπισμό.»


Γιάννης Τσαρούχης
Από το βιβλίο «Καραγκιόζης ο Πρόσφυγας» του Γιάννη Σκαρίμπα

Ετικέτες

buzz it!


Permalink για το ""Εμένα φίλε, με λένε Καραγκιόζη""

8 Comments:

Blogger Μαύρος Γάτος said...

Αχ, αχαλίνωτε Οίστρε....

Η επόμενη γενιά δεν θα θεωρεί τίποτα για τον Καραγκιόζη, γιατί δεν θα τον ξέρει καν...

Εμείς είμαστε η τελευταία γενιά που πλήρωσε δίφραγκο σε αληθινήπαράγκα για αν δει τον καραγκιόζ-μπερντέ.....

(εγώ για την ακρίβεια δεν το πλήρωσα γιατί δεν το είχα, και πολύ μού κακοφάνηκε που έμεινα απ'έξω... έπαιζε όμως η τηλεόραση κάθε απογευμα καραγκιόζη. Τώρα;;;;;;)

4:04 μ.μ.  
Blogger "M"scientist said...

Μικρός έστεινα το δικό μου μπερντέ στο δωμάτιο μου και έπαιζα Καραγκιόζη μόνος μου. Πάντα ήθελα να γίνω Καραγκιοζοπαίχτης αλλά ίσως ποτέ δεν μου δώθηκε η ευκαιρία ή δεν το κυνήγισα αρκετά. Ο Καραγκιόζης παρόλα αυτά είναι μέρος των παιδικών μου χρόνων.

Σήμερα το όνομα του έχει καταντήσει βρισιά... Εγώ πάλι δεν το θεωρώ βρισιά αλλά τιμή όταν με λένε Καραγκιόζη γιατί για μένα είναι ένα πρότυπο. Το πρότυπο του δεν με στεναχωρεί τίποτα. Η ζωή είναι μικρή και πρέπει να την ευχαριστηθείς. Ακόμα και με παγαποντιές...

4:24 μ.μ.  
Blogger oistros said...

Στα μάτια μου ο Καραγκιόζης ήταν κομμάτι της εποχής. Σκηνή στα παιδικά μου παιχνίδια, εικόνα στα εφηβικά μου θέατρα, μουσική αργότερα στα ενήλικα αυτιά μου. Και το κυριότερο: ήρωας κοντινός, ζυμωμένος με την καθημερινότητα. Ο Καραγκιόζης στο σχολείο, ο Καραγκιόζης στο στρατό, ο Καραγκιόζης και η χούντα, ο καραγκιόζης παντού. Αντιμετώπιζε με χιούμορ όσα πονούσαν μία κοινωνία ολόκληρη. Κι έπειτα .. έβγαινε "λάδι". Πως να μη σε γοητεύει ένας τέτοιος ήρωας? Πολυτεχνίτης και ερημοσπίτης όπως ο "ελληναράς" που κρύβουμε όλοι μέσα μας.

4:46 μ.μ.  
Anonymous Ανώνυμος said...

Δεν χρειάζεται πολύ, ένα δυό παιδιά που να σκαμπάζουν απ'αυτά (ξέρω ότι υπάρχουν), μια εταιρεία που να έχει λίγη φαντασία να ξεφύγει από την πεπατημένη και να ένας τρόπος να συνεχίσει να ζει η παράδοση και να είναι και "ανεκτό" αισθητικά, για τα πιτσιρίκια της PlayStation κουλτούρας: ο Καραγκιόζης σε animated graphics.

Το είχα συζητήσει πριν από χρόνια με κάποιον του χώρου, στην Ελλάδα και με κοίταγε σαν να ήμουν ούφο!

Δεν πειράζει, θα το φτιάζουν οι Τούρκοι και μεις θα το βλέπουμε με υπότιτλους. Και θα το πουλάμε και στα τουριστικά είδη!

5:57 μ.μ.  
Blogger Τελευταίος said...

Πολύ ωραίο άρθρο. Συμφωνώ κι εγώ μαζί σου οτι ο Καραγκιόζης ήταν κομμάτι της εποχής.

7:12 μ.μ.  
Blogger oistros said...

Φοίβο
εμένα μ' αρέσει πολύ αυτό που λες και θέλω λεπτομέρειες
Λαμιώτη
το θέμα είναι να παραδοθεί και στους κληρονόμους μας

7:23 μ.μ.  
Anonymous Ανώνυμος said...

Δεν ξέρω πιστεύω ότι είστε εξαιρετικά πεσιμιστές .Ξέρω άτομα που ακόμα και τώρα ασχολούνται με τον Καραγκιόζη και το Θέατρο Σκιών .Χωρίς κανένα κρατικό δεκανίκι,είναι αλήθεια ,και με πολύ λίγα έσοδα. Ομως συνεχίζουν, και θα συνεχίζουν, όσο υπάρχουν άνθρωποι σαν εμάς. Ανθρωποι που θυμούνται τις χρονιές της Κρατικής και τα Κυριακάτικα απογεύματα με Θέατρο Σκιών .χαχΑ

1:44 π.μ.  
Anonymous Ανώνυμος said...

Την περίοδο αυτή (ξανά)διαβάζω το τρίτομο του Ιωάννου για τον Καραγκιόζη που έχει φτάσει στα χέρια μου από την πρώτη έκδοση του 1971 (δεν ξέρω αν κυκλοφορεί ακόμα από τις εκδόσεις Ερμής). Οι τόμοι αυτοί έχουν μια εκτενή εισαγωγή από τον Ιωάννου (πολύ κατατοπιστικό και ολοκληρωμένο κείμενο) και πολλές ιστορίες όπως είχαν δημοσιευτεί κατά καιρούς σε φυλλάδια από διάφορους παλιούς καραγκιοζοπαίχτες (όπως ο Μόλλας, ο πατέρας Σπαθάρης, κ.α.). Αν κυκλοφορεί ακόμα αγοράστε και τους τρείς τόμους! Το συνιστώ σε όσους (καθώς εγώ) κάποτε τους πήγαινε η γιαγιά τους να δουν παραστάσεις του Ευγένειου Σπαθάρη και του Χαρίδημου στην Πλάκα, και γυρίζοντας στο σπίτι έκλειναν την ενδιάμεση πόρτα που απομόνωνε το σαλόνι από τον διάδρομο και είχε εκείνο το παλιομοδίτικο ματ τζάμι, και έκαναν τις δικές τους παραστάσεις σε φανταστικούς θεατές.
Ο καραγκιοζοπαίχτης είναι ολοκληρωμένος καλλιτέχνης: είναι τραγουδιστής, ηθοποιός, σκηνοθέτης, σκηνογράφος, ζωγράφος, ποιητής, μίμος, σεναριογράφος, είναι όλες οι τέχνες μαζί…Ό,τι δηλαδή είμαστε κι εμείς όταν γεννιόμαστε και πριν τη στιγμή που αποφασίζουμε να κλειστούμε σε ένα γραφείο! Φίλε «“M”scientist», αν είχες γίνει καραγκιοζοπαίχτης θα είχες αγγίξει το θείο! Εύχομαι να το έχεις καταφέρει με άλλο τρόπο.

1:14 μ.μ.  

Δημοσίευση σχολίου

<< Home