Πόσο απέχει η τρέλα από τον έρωτα? Κι αν η ψυχή έχει τα δικά της τοπία ποιός είναι ο δεύτερος πλανήτης της? Ο Ουμπέρτο Γκαλιμπέρτι είναι ίσως ο μόνος ιταλός στοχαστής που ασκεί ταυτόχρονα το "επάγγελμα" του φιλοσόφου και εκείνο του ψυχαναλυτή. Έβαλε τον έρωτα στο μικροσκόπιο. Κι από δίπλα την τρέλα. Να δείξει πόσο κοντά είναι και πόσο απέχουν. Στο βιβλίο του με τίτλο "Τοπία ψυχής" γράφει:

"Υπάρχει μια ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στις ελληνικές τραγωδίες και στις τραγωδίες του Σαίξπηρ. Οι πρώτες έχουν για πρωταγωνιστή τη Μοίρα, με την οποία συγκρούονται οι ανθρώπινες προθέσεις, οι δεύτερες έχουν για πρωταγωνιστή την Τρέλα, που συσκοτίζει το νου του Ληρ, του Άμλετ, του Μάκβεθ, του Οθέλου. Τρέλα με διάφορες μορφές, με ή χωρίς μέθοδο στα παραληρήματά της, αλλά πάντα τρέλα που, όταν δεν πλανιέται στα μονοπάτια της εξουσίας, τριγυρνάει στα πιο απόκρυφα, αλλά όχι λιγότερο σπαρακτικά, της τρέλας του έρωτα.

Αν δεν κατανοήσουμε τη στενή σχέση ανάμεσα στην Τρέλα και στον Ερωτα, δεν θα καταλάβουμε ότι ο Ερωτας, όπως ήδη είχε διαισθανθεί ο Πλάτων, είναι η υψηλότερη μορφή τρέλας, δεν θα καταλάβουμε γιατί, από τον Ξενοφώντα ώς τον Σαίξπηρ, το δράμα του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας επιστρέφει στη δυτική λογοτεχνία σαν κύμα που πλησιάζει και αποτραβιέται, σχεδιάζοντας με τα σκαμπανεβάσματα και το ρυθμό του το τοπίο που εμείς οι δυτικοί γνωρίζουμε ως τοπίο του έρωτα.

Ο έρωτας δεν είναι κάτι ήρεμο, δεν είναι λεπτότητα, εμπιστοσύνη, παρηγοριά. Ο έρωτας δεν είναι κατανόηση, συμμετοχή, ευγένεια, σεβασμός, πάθος που αγγίζει την ψυχή ή μολύνει τα σώματα. Ο έρωτας δεν είναι σιωπή, ερώτηση, απάντηση, σφραγίδα αιώνιας πίστης, κατακερματισμός άλλοτε κοινών προθέσεων, προδοσία ανεκπλήρωτων υποσχέσεων, ναυάγιο ονείρων στο ξύπνημα. Ο έρωτας είναι ν' αγγίζεις τα όρια του ανθρώπου.
Ο Πλάτων γράφει: "Οι ερωτευμένοι που περνούν μαζί τη ζωή τους δεν μπορούν να πουν τι ακριβώς θέλουν ο ένας από τον άλλο. Σίγουρα δεν είναι δυνατό να πιστέψουμε ότι μόνο η ανταλλαγή των σαρκικών ηδονών είν' αυτό που τους κάνει να νιώθουν έναν τόσο έντονο πόθο να βρίσκονται μαζί.

Είναι λοιπόν φανερό ότι η ψυχή του καθενός θέλει κάτι άλλο και δεν είναι σε θέση να το πει και έτσι το εκφράζει με αόριστα προαισθήματα, σαν να μαντεύει μέσα σε αινιγματικά και σκοτεινά βάθη". Δεν είναι ανάγκη να διαβάζουμε τον Πλάτωνα κατά τρόπο "πλατωνικό", δηλαδή ασκητικό, εποικοδομητικό, χριστιανικό.

Δεν είναι ανάγκη να θεωρούμε την ταπείνωση του σώματος ταπείνωση των ηδονών, των παθών, της σεξουαλικότητας. Ο Πλάτων κοιτάζει πιο ψηλά. Τα προβλήματα που τον απασχολούν είναι το ρητό και το άρρητο, δηλαδή οι κανόνες της λογικής και οι άβυσσοι της τρέλας.

Κοιτάζοντας "τα του έρωτα" ή, όπως λέει το ελληνικό κείμενο, τα αφροδίσια, ο Πλάτων αναρωτιέται τι μπορεί ή δεν μπορεί να πει η ψυχή μέσω αυτών. Και όπου το λέγειν διακόπτεται και ο κανόνας δεν αρκεί για να μπορέσει να εκφραστεί η λέξη, ανοίγεται το σκοτεινό φόντο του προαισθήματος και του αινίγματος. Ο έρωτας ανήκει στο αίνιγμα και το αίνιγμα στην τρέλα.

Ακόμα κι η τρέλα είναι για τον Πλάτωνα μια εμπειρία της ψυχής, όχι υπό την έννοια της ψυχικής κατάρρευσης, του κλεισίματος της ψυχής μπροστά στο νόημα, της άμβλυνσης της τάξης των νοημάτων, αλλά υπό την έννοια της επίγνωσης ότι οι εμπειρίες της ψυχής ξεφεύγουν από οποιαδήποτε απόπειρα που επιζητά να τις καθηλώσει και να τις ταξινομήσει σε μια ταχτική σειρά.

Διότι, πέρα από τη λογική τάξη, η ψυχή νιώθει ότι το σύνολο της διαφεύγει, ότι το μη-νόημα μολύνει το νόημα, ότι το πιθανό υπερβαίνει το πραγματικό, ότι κάθε προσπάθεια συνολικής κατανόησης αναδύεται μέσα από το αβυσσαλέο υπόβαθρο που είναι χάος, άνοιγμα, στόμιο, διαθεσιμότητα όλων των νοημάτων όπου μπορείς να φτάσεις όχι με τις ταξινομημένες λέξεις του Εγώ, αλλά με την κατάρρευση του Εγώ, το οποίο δεν προβάλλει πια αντίσταση στην εμφάνιση εκείνου του τοπίου που παραμορφώνει τη συνηθισμένη του κατοικία, δηλαδή του τοπίου του Ερωτα.

Για το λόγο αυτό, ο Σωκράτης, ενώ κατευθύνεται μαζί με τον Αριστόδημο στο σπίτι του Αγάθωνα για να συζητήσουν για τα ερωτικά, καταλαμβάνεται από μια κρίση ατοπίας, όρο που συνήθως εκλαμβάνουμε ως αποξένωση, "παραξενιά', μα που ίσως θα ήταν καλύτερα να λέγαμε "μετα-τόπιση" (ά-τοπος). Κι όμως, ο έρωτας είναι πράγματι μια έξοδος από τον τόπο, όπου συνήθως εξελίσσεται η ζωή, δημιουργεί μια μετέωρη κατάσταση, όπου ο χώρος και ο χρόνος χάνουν τις διαστάσεις και τη διάρκειά τους. Ξένος προς την τακτική πορεία και ροή της καθημερινότητας, ο έρωτας είναι άτοπος, είναι εκτός τόπου.

Πράγματι, τα ερωτικά δεν ανήκουν στην αφήγηση της λογικής ψυχής, διότι ενώπιόν τους η ψυχή υφίσταται μια μετατόπιση (ατοπία), η οποία, μετακινώντας το καθεστώς των κανόνων της, εξασθενεί την κατοχή της ψυχής. Η πορεία της διακόπτεται από κάτι υπεβάλλον που, κατακερματίζοντας τη ροή του λόγου και την τάξη της ομιλίας, οδηγεί προς διαδρομές διαφυγής, τις οποίες η ψυχή αδυνατεί ν' ακολουθήσει. Οι παρορμήσεις και οι πόθοι, ξεσπώντας ως ανεξέλεγκτα σημαίνοντα μες στην τάξη των καθιερωμένων σημαινομένων, παράγουν εντός του νοήματος ένα αντίθετο νόημα που βάζει τις ομιλίες να περιστρέφονται, χωρίς να τις ακινητοποιεί γύρω από έναν ιδανικό μηχανισμό, μηχανισμό συν-δέσμου, στον οποίο η ψυχή κατέληξε με χίλιους κόπους.

Το να παραδίδεται κανείς στον Έρωτα δεν σημαίνει ότι παραδίδεται ο ένας στον άλλο, αλλά ότι παραδίδεται σ' εκείνο το ασυνήθιστο και μη τυπικό τοπίο, που μεταφέρει και τον έναν και τον άλλο πέρα από τις κινήσεις και τις προθέσεις τους, ως την τρέλα, ως το θάνατο, που βρίσκει στον έρωτα το πλησιέστερο ομοιότυπό του. Κι έπειτα, ο έρωτας φεύγει και αφήνει στα σώματα τα σημάδια του σπαραγμού τους. Η πληρότητα του έρωτα, που είχε αναφανεί, διαλύεται και, καθώς χάνεται, λέει ότι κάθε αγκάλιασμα εκείνης της πληρότητας ήταν μόνο μια ανάμνηση, μια απόπειρα, μια ήττα.

Τέτοια είναι τα ερωτικά: "πόθος για την παλιά ενότητα", λέει ο Πλάτων, που δεν είναι τόσο ενότητα με τον "άλλο", διότι πριν από τους "άλλους" που είναι έξω από μας και στους οποίους απευθύνεται ο έρωτας, ο "άλλος" κατοικεί μέσα μας, είναι αυτό από το οποίο αποχωριστήκαμε για να μπορέσουμε να ξεκινήσουμε την ιστορία μας. Αλλά το μη-ιστορικό θεμέλιο, απ' όπου ξεκίνησε η ιστορία μας, συνεχίζει να μας διακατέχει σαν τραγικό αίνιγμα. Στο σημείο αυτό ο Πλάτων βλέπει καλύτερα από τον Φρόιντ.

Το αίνιγμα υπάρχει όχι επειδή είναι υποσυνείδητο, αλλά επειδή δεν έχει λύση. Όποιος αγγίζει αυτό το αίνιγμα μας μαγεύει και έτσι αρχίζει μια σταδιακή παράδοση του εαυτού μας, η οποία επιτρέπει την αποκάλυψη του αινίγματος που περιβάλλει τον Έρωτα.

Permalink για το "Περί έρωτος και άλλων .. διαμονίων"