Τα Σάββατα της δεκαετίας του 1930 στο Ηράκλειο γνώριζαν ένα μοναδικό τρόπο καλοπέρασης. Το εισιτήριο για να μπεις σε αυτό τον θαυμαστό κόσμο απαιτούσε πρόσκληση από μέλος της κοσμικής Λέσχης. Υπήρξαν άνθρωποι που δεν τα κατάφεραν ποτέ. Υπήρξαν κι άλλοι όμως που διηγούνται εκείνα τα Σάββατα σαν τις καλύτερες αναμνήσεις της ζωής τους.

Η Λέσχη Ηρακλείου "Θεοτοκόπουλος" συγκέντρωνε την αφρόκρεμα του πλούτου, της κοσμικής και πολιτικής ζωής του Ηρακλείου και ενίοτε και της διανόησης. Κάθε Σάββατο η αίθουσα της -που στεγαζόταν στο ισόγειο του πιο λαμπρού κτηρίου της πόλης, του Μεγάρου Φυτάκη- άνοιγε την σάλα της, φώτιζε τους μεγάλους πολυελαίους και ετοιμαζόταν να υποδεχτεί το κοινό της. Η ορχήστρα ανέβαινε στο πάλκο, ξέροντας ότι μέχρι το ξημέρωμα της Κυριακής έπρεπε να παίζει αδιάκοπα βαλς, πόλκες, ρούμπες και σάμπες για τους εκλεκτούς προσκεκλημένους. Και ο χορός ήταν κάτι παραπάνω από απλή διασκέδαση. Ήταν η ευκαιρία να εμφανιστούν οι νέες τουαλέτες των κυριών, η ευκαιρία να συζητήσουν οι οικονομικοί παράγοντες του τόπου τα επιχειρηματικά τους σχέδια, η ευκαιρία να εμφανιστούν οι πολιτικοί και να αναζητήσουν τους χρηματοδότες τους και εν τέλη ... ο χορός ήταν η καλύτερη δικαιολογία της εποχής για φλερτ. Για να ακριβολογούμε, ίσως ήταν η μόνη ευκαιρία να βρεθούν οι δεσποσύνες της δεκαετίας του 30 κοντά στους νεαρούς που τις πολιορκούσαν. Το περιβάλλον ήταν υπέρ του δέοντως ειδυλλιακό. Οι τζαμαρίες της αίθουσας χορού έβλεπαν κατ’ ευθείαν στην θάλασσα. Οι βαριές κουρτίνες ήταν μονίμως τραβηγμένες στις άκρες τα Σαββατόβραδα, έτσι ώστε οι θαμώνες της Λέσχης να μπορούν να θαυμάσουν άλλοτε τα ανταριασμένα κύματα, που έφταναν μέχρι τα εξώφυλλα του παραθυριού και άλλοτε την γαλήνια απεραντοσύνη της θάλασσας.
Εκεί στην μεγάλη κοσμική αίθουσα του Μεγάρου Φυτάκη -ανάμεσα στα βαριά σκαλιστά έπιπλα και τα χρυσοποίκιλτα χαλιά- η άρχουσα τάξη του Ηρακλείου διασκέδαζε κάθε Σάββατο.

Σε αυτή την ίδια αίθουσα χρόνια μετά στεγαζόταν μόνο η εγκατάλειψη και η ερήμωση. Το Μέγαρο Φυτάκη στα τέλη του 20ου αιώνα -πριν την ανακαίνισή του- ακουγόταν μόνο ως στέκι τοξικομανών και αστέγων. Που και που ένα τμήμα από το άλλοτε περήφανο οικοδόμημα κατάφερνε με την "πτώση" του να τρομάζει τους περαστικούς και να προβληματίσει τους ιθύνοντες. Πέρασαν δεκαετίες από την φοβερή έκρηξη που το ερήμωσε. Κι όμως το κτήριο -με πρωτοφανές πείσμα- αντιστάθηκε στο χρόνο, ώσπου η ιδιοκτήτρια εταιρία του αποφάσισε να το αναστηλώσει και να το μετατρέψει σε ένα υπερπολυτελές ξενοδοχείο.

Η πρώτη πολυκατοικία στο Ηράκλειο

Οι νεώτερες γενιές των Ηρακλειωτών γνώρισαν το Μέγαρο Φυτάκη ως ένα ερειπωμένο κτήριο που κάποτε επιτέλους ανάκτησε την αίγλη του. Η παλιότερη ιστορία του όμως είναι πολύ διαφορετική. Το Μέγαρο κτίστηκε περί το 1926 από την Εμπορική Εταιρία Φυτάκη- Κασαπάκη. Οι ιδιοκτήτες του υπήρξαν κορυφαίοι οικονομικοί παράγοντες της εποχής. Ασχολούνταν με το εμπόριο κίτρων, σε μία περίοδο που το προϊόν είχε μεγάλη ζήτηση στο εξωτερικό. Η τιμή κάθε οκάς ήταν 30 δρχ. την ώρα που το ημερομίσθιο ενός εργάτη ήταν 20 δρχ. μόνο. Έτσι ο Φυτάκης -που ξεκίνησε ως μανάβης, πουλώντας λαχανικά και φρούτα- γρήγορα μεταπήδησε στον κλάδο των εξαγωγών και συνεταιρίστηκε με τον Κασαπάκη, που ήδη γνώριζε καλά την αγορά κίτρου. Τα κέρδη από το εμπόριο σύντομα ξεπέρασαν τις προσδοκίες των δύο συνεταίρων που άρχισαν να ψάχνουν τρόπο να επενδύσουν τα χρήματα που κέρδιζαν. Ο Φυτάκης αποφάσισε να κτίσει ένα σύγχρονο μνημείο πλούτου, χλιδής και μεγαλοπρέπειας. Τα θεμέλια του Μεγάρου βρέθηκαν πάνω στο θαλάσσιο Βενετσιάνικο τείχος. Μήνες ολόκληρους οι Ηρακλειώτες συζητούσαν τα μεγαλεπήβολα σχέδια για το παραθαλάσσιο μέγαρο. Σε μία πόλη που κανένα κτίσμα της δεν ξεπερνούσε τους δύο ή τρεις ορόφους ξαφνικά ξεφύτρωνε ένα πανύψηλο οικοδόμημα. Οι λουόμενοι συζητούσαν όλο το καλοκαίρι για το Μέγαρο, που ορθωνόταν μπροστά στην παραλία τους -τότε η παραλία βρισκόταν εκεί ακριβώς- και την ενόχληση που τους προκαλούσε ο συνεχής θόρυβος των συνεργείων. Όταν κάποτε το Μέγαρο τελείωσε, η περιέργεια και το ξάφνιασμα όλων μεγάλωσε. Το κτήριο -πέρα από το ισόγειό του- είχε τέσσερις (!!!) ακόμη ορόφους. Οι Ηρακλειώτες αλλά και οι επισκέπτες της πόλης έμεναν ώρες έκθαμβοι μπροστά στο νέο λαμπρό απόκτημα τους.
Στο ισόγειο του κτηρίου και στην μεγάλη κοσμική του αίθουσα στεγάστηκε η Λέσχη Ηρακλείου "Θεοτοκόπουλος". Πρόεδρός της ήταν ο γιατρός Νικόλαος Βογιατζάκης και μέλη της η άρχουσα τάξη της πόλης. Τους Σαββατιάτικους χορούς -που σύντομα έγιναν το επίκεντρο κάθε κοσμικής παρουσίας- διοργάνωνε η σύζυγος του προέδρου της Λέσχης, Αγλαΐα Βογιατζάκη, που ήταν την περίοδο εκείνη και πρόεδρος του Λυκείου των Ελληνίδων στο Ηράκλειο. Η Λέσχη φιλοξενούσε συχνά στις φιλανθρωπικές εκδηλώσεις και τους χορούς της μέλη του Συλλόγου των Δεσποινίδων της πόλης.
Έξοχα στιγμιότυπα από την ζωή της Λέσχης παραθέτει στο βιβλίο του με τίτλο "Από το χωριό στο Κάστρο" ο αείμνηστος Μανόλης Πατεράκης.
"Η Λέσχη αυτή -γράφει- στεγαζόταν τα χρόνια εκείνα στην θαυμάσια αίθουσα του ισογείου του Μεγάρου Φυτάκη. Η μεγάλη αυτή αίθουσα, έξοχα επιπλωμένη, ήταν το εντευκτήριο των πλουσίων Ηρακλειωτών για καφέ, για χαρτί και άλλες εκδηλώσεις (διαλέξεις, συναυλίες κ.λ.π.)
Άφησαν εποχή τα ντινέ - ντανσάν (χορευτικά δείπνα) της τότε περιόδου (1935-40) που εγίνοντο κάθε Σάββατο στην ωραία αυτή αίθουσα της Λέσχης, με ορχήστρα χορού που έδινε τον τόνο του κεφιού. Γλέντι και χορός μέχρι τις πρωινές ώρες από μέλη και προσκεκλημένους των μελών. Οι καντρίλιες, οι λανσιέδες μα και άλλοι μοντέρνοι χοροί τσάρλεστον, σουίνγκ, λάμπεθ - γουώκ και βέβαια ταγκό και βαλς δέσποζαν και έδιδαν χαρούμενο τόνο στην χοροεσπερίδα.
Στη Λέσχη αυτή δόθηκε το 1936 δεξίωση προς τιμήν του Βασιλέα Γεωργίου του Β' και η χορωδία Ηρακλείου (στην οποία μετείχα κι εγώ) με μαέστρο τον αείμνηστο Γ. Χουρμούζιο εντυπωσίασε με τα τραγούδια της. Τόσο κέφι, τόση χαρά ήταν διάχυτη στην ευρύχωρη αυτή αίθουσα της Λέσχης, που δεν έλεγες να την αφήσεις αν δεν σήμαιναν όχι οι πρώτες αλλά προχωρημένες πρωινές ώρες".
Στους υπόλοιπους ορόφους του Μεγάρου Φυτάκη κατοικούσε το πιο εύρρωστο οικονομικά κομμάτι της πόλης. Και μόνο στο άκουσμα της φράσης ότι "ο Τάδε κατοικεί στο Μέγαρο Φυτάκη" ήξερες ότι πρόκειται για έναν από τους πλουσιότερους Ηρακλειώτες.

Οι ιδιοκτήτες του Μεγάρου -παρά το γεγονός ότι φρόντισαν τόσο για την χλιδή και την πολυτέλεια του κτηρίου- δεν έδειχναν να ενοχλούνται από την εικόνα που παρουσίαζε δίπλα ακριβώς από την είσοδό του. Εκεί είχαν εγκαταστήσει τις υποτυπώδεις και υπαίθριες υποδομές τους για την προεργασία των κίτρων. Ο τόπος ήταν γεμάτος από βαρέλια και σωρούς κίτρων πάνω σε μουσαμάδες. Το προϊόν στην ουσία συγκεντρωνόταν εκεί και φορτωνόταν στα εμπορικά πλοία, συσκευασμένο μέσα σε βαρέλια. Η επεξεργασία του όμως γινόταν μετά την εξαγωγή στα εργοστάσια του εξωτερικού.
Ο συνεταιρισμός Κασαπάκη- Φυτάκη ευημερούσε. Οι εξαγωγές πήγαιναν καλά, το Μέγαρο είχε τελειώσει και τώρα ήταν καιρός για νέα επιχειρηματικά σχέδια. Ο Φυτάκης σκέφτηκε ότι θα μπορούσαν να εγκαταστήσουν στην Κρήτη μία μονάδα επεξεργασίας κίτρου και να εξάγουν το προϊόν στην τελική του μορφή ως γλυκό έτοιμο και συσκευασμένο σε βαζάκια. Και το σχέδιο θα είχε υλοποιηθεί αν δεν συνέπιπτε με μία πολύ κακή εποχή για τις καλλιέργειες κίτρου στην Κρήτη. Μία ασθένεια προσέβαλε τα δέντρα και τα κίτρα βρέθηκαν να σαπίζουν πάνω τους από την μία μέρα στην άλλη. Η παραγωγή στην αρχή μειωνόταν και τελικά εκμηδενίστηκε. Οι κιτριές στον νομό Ηρακλείου ξεπατώθηκαν αναγκαστικά, αφού δεν υπήρχε τρόπος να ανακάμψει η καλλιέργεια. Και οι απογοητευμένοι παραγωγοί τους προτίμησαν να φυτέψουν οτιδήποτε διαφορετικό, αρκεί να μην ζήσουν πάλι την καταστροφή τους με τα κίτρα.
Η εξαγωγή, λοιπόν, σταμάτησε αναγκαστικά και μαζί της σταμάτησαν και τα σχέδια για το νέο εργοστάσιο, που είχαν ήδη όμως ροκανίσει αρκετά χρήματα από την περιουσία των συνεταίρων.

Τέλος "τύπου Τιτανικού"

Η Γερμανική κατοχή βρίσκει στο ισόγειο του Μεγάρου Φυτάκη νέους ενοίκους. Στεγάζεται πλέον εκεί η Νομαρχία, έναντι αδρού ενοικίου στην οικογένεια Φυτάκη, που κλυδωνίζεται πλέον από οικονομικής απόψεως .
Όμως η περίεργη μοίρα που τιμώρησε την ανθρώπινη αλαζονεία στον "Τιτανικό" φαίνεται ότι έβαλε στο στόχαστρό της και το Μέγαρο Φυτάκη. Μία αλλόκοτη συγκυρία έμελλε να το τραυματίσει και από μνημείο πολυτέλειας και μεγαλεπήβολων σχεδιασμών το μετέτρεψε σε ένα ερείπιο, που έμεινε χρόνια να "στοιχειώνει" την αισθητική της πόλης, η οποία κάποτε περηφανευόταν που το φιλοξενούσε. Λέω "αλλόκοτη" την συγκυρία, καθώς μοναδικό θύμα
της σε μεγάλη ακτίνα ήταν ουσιαστικά μόνο το Μέγαρο. Ένα Γερμανικό πλοίο με φορτίο πυρομαχικών περνούσε στα ανοιχτά της Κρήτης με προορισμό την Αφρική. Εγγλέζικα αεροπλάνα το εντόπισαν και το βομβάρδισαν. Δεν κατάφεραν ωστόσο να το βυθίσουν. Το Γερμανικό πλήρωμά του αναγκάστηκε να το οδηγήσει στο λιμάνι του Ηρακλείου. Όταν όμως το πλοίο έδεσε στην Ηρακλειώτικη προβλήτα, οι φωτιές από τα αμπάρια έφτασαν στο φορτίο των πυρομαχικών. Η έκρηξη που ακολούθησε ήταν τρομερή και στα θύματά της πέρα από το Γερμανικό σκαρί συμπεριέλαβε και το στολίδι του Ηρακλείου: το Μέγαρο Φυτάκη.

Καιρό μετά, το ερειπωμένο πλέον κτήριο, αγοράστηκε από την Μαρίκα Καψή. Η νέα ιδιοκτήτριά του πίστευε ότι αφού ο σκελετός του κτηρίου άντεξε στην πανωλεθρία της έκρηξης θα μπορούσε το όλο οικοδόμημα να αναστυλωθεί και να ανακτήσει την αίγλη του. Το σχέδιο της ήταν να το μετατρέψει σε ένα αριστοκρατικό ξενοδοχείο που θα διατηρούσε αναλλοίωτη την ιστορική μεγάλη σάλα του ισογείου. Ο θάνατός της σήμανε μία ακόμη χαμένη ευκαιρία για το Μέγαρο Φυτάκη, το οποίο ωστόσο παρέμεινε στην ιδιοκτησία των επιχειρήσεων Καψή.
Χρειάστηκε να περάσουν πέντε δεκαετίες, που κουρέλιασαν την όψη του, μέχρι να υπάρξει το νέο σχέδιο για την αξιοποίηση του. Στον ενδιάμεσο χρόνο το Μέγαρο έβρισκε τρόπους να ... υπενθυμίζει την παρουσία του. "Εκσφενδόνιζε" κομμάτια από το υλικό του που προσγειώνονταν στα πόδια ανυποψίαστων περαστικών και τους τρομοκρατούσαν. Οι Δημοτικές Υπηρεσίες ζητούσαν εναγωνίως την αποκατάσταση του κτηρίου, έτσι ώστε τουλάχιστον να μην απειλεί την ασφάλεια όσων περνούν από κοντά του. Η εύκολη λύση θα ήταν ασφαλώς η κατεδάφισή του όμως το κτήριο είχε χαρακτηριστεί διατηρητέο κι έτσι δεν θα μπορούσε να κατεδαφιστεί. Μέχρι που πολύ πρόσφατα αναστηλώθηκε και μετατράπηκε στο πανέμορφο σημερινό ξενοδοχείο.

Οι "περγαμηνές" του Μεγάρου

Για πολλούς παραμένει ανεξήγητο, γιατί το Μέγαρο Φυτάκη θεωρείται τόσο σπουδαίο μνημείο της πόλης. Οι αρχαιολόγοι δίνουν ίσως την πιο πειστική απάντηση. Πέρα από σύμβολο πλούτου και ευημερίας ήταν το πρώτο πολυώροφο κτήριο που απόκτησε το Ηράκλειο. Συχνά στα αρχαιολογικά αρχεία αναφέρεται ως "η πρώτη πολυκατοικία της πόλης". Παράλληλα, έχει χαρακτηριστεί ως Έργο Τέχνης και Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο. Είναι χαρακτηριστικό δείγμα της πρώτης φάσης εφαρμογής του οπλισμένου σκυροδέματος στο Ηράκλειο, με διαμερίσματα κατοικιών. "Έχει αξιόλογα νεοκλασικά στοιχεία και αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα πολυκατοικίας του μεσοπολέμου και σημείο αναφοράς για την πολεοδομική ανάπτυξη του Ηρακλείου, αναφέρει στην σχετική έκθεσή της η 7η Εφορία Νεωτέρων Μνημείων. Τα νεοκλασσικίζοντα εξωτερικά μορφολογικά στοιχεία (αρχιτεκτονικές προεξοχές, γείσα, πεσσοί, κιγκλιδώματα εισόδων και εξωστών) και η σχέση των ανοιγμάτων στις όψεις συνθέτουν ένα μοναδικό στην πόλη του Ηρακλείου αρχιτεκτόνημα. Μοναδικές στις λεπτομέρειές τους είναι οι ξύλινες εξώπορτες των καταστημάτων στο ισόγειο, οι οποίες είναι διακοσμημένες με ψευδοπαραστάσεις με ραβδώσεις».
Πολύ πρόσφατα η ιστορία του Μεγάρου Φυτάκη ... γύρισε σελίδα. Η ιδιοκτήτρια εταιρία "Κουφάκης - Καψή Α.Ε." αποφάσισε την ανακατασκευή και αποκατάστασή του. Το εγκαταλελειμμένο και ερειπωμένο για πολλά χρόνια κτίριο μετατράπηκε σ’ ένα σύγχρονο πολυτελές ξενοδοχείο. Για να μας θυμίζει ότι το να κατεδαφίζεις τα "ερείπια" του παρελθόντος δεν είναι σώνει και καλά .. μονόδρομος.

Permalink για το "Μέγαρο Φυτάκη: μεταμορφώσεις ενός .. μύθου"